Polska kinematografia w ostatnich latach wychodzi z dołka, w jakim znalazła się w na początku XXI wieku. Sukcesy rodzimych filmów na arenie międzynarodowej spotkały się nie tyle z entuzjazmem, co z krytyką. Podniosło się wiele głosów, że film powinien ukazywać historię jedynie w sposób chwalebny dla Polaków. Czy faktycznie powinno tak być, nawet kosztem autorskiej wizji reżysera? Historia Roja pokazuje, że oparcie całego dzieła jedynie na “patriotyzmie” z zaniedbaniem innych aspektów nie jest najlepszym rozwiązaniem.

O Historii Roja było głośno już kilka lat temu – reżyser niejednokrotnie skarżył się na nieprzychylne władze Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej, które uporczywie odmawiały przyznania dotacji na jego film. Było to o tyle dziwne, że obraz, nad którym pracował Jerzy Zalewski, poruszał tematy ważne i tak ciekawe, że nie trudno było by zrobić film interesujący i pouczający. Po premierze Historii Roja nie ma żadnych wątpliwości, dlaczego PISF nie chciał go wesprzeć finansowo – jest to klapa na całej linii.

Historia Roja opowiada o Mieczysławie Dziemaszkiewiczu, jednym z działaczy podziemnego ruchu oporu. Rój, bo taki pseudonim nosi główny bohater, po śmierci brata zaczyna partyzancką walkę z okupantem – wraz z innymi żołnierzami organizuje akcje, które mają doprowadzić do destabilizacji nowego rządu. Przez sześć lat swojej działalności Dziemaszkiewicz wraz z innymi żołnierzami przeprowadzali zamachy, obławy i egzekucje, siali strach wśród działaczy PRL  i byli nieuchwytni dla UB. Film przybliża nam historię Roja od początków jego działalności aż do śmierci. Reżyser prezentuje kilka najważniejszych akcji NZW i NSZ oraz początki komunistycznych rządów w Polsce.

Trzeba przyznać, że intencje były szlachetne – Jerzy Zalewski chciał przypomnieć historię bohaterów, którzy z narażeniem życia swojego i swoich rodzin walczyli z powojennym reżimem. Ludzi, którzy przez władze sowieckie zostali skazani na zapomnienie. Nie ma wątpliwości, że ich historia jest warta upamiętnienia i należy się im film. Jednak to co pojawiło się w kinach w żadnym stopniu nie oddaje czci żołnierzom wyklętym. Zaryzykuję nawet stwierdzenie, że grzebie pamięć o nich jeszcze głębiej. Trudno uwierzyć, by dzieci ze szkół czy te, które przyszły na film z rodzicami, po seansie zafascynowane Historią Roja zaczęły na własną rękę szukać informacji o tamtych wydarzeniach, czy chociaż lepiej przykładać się do lekcji historii. A taki, między innymi, był cel tej produkcji. Niedoróbki z jakimi się zetkną podczas projekcji, mogą je nawet odstraszyć.

W filmie najbardziej razi pewna maniera aktorów, która została chyba wymuszona przez reżysera. Niemal wszystkie postacie mówią z niewiarygodną emfazą, tak, jakby każde słowo miało podkreślać tragizm sytuacji i ich bohaterską walkę. Jest to do tego stopnia nachalne, że najdalej w połowie filmu, ta maniera zaczyna mocno irytować i słuchanie dialogów staje się istną katorgą. Jeżeli już jesteśmy przy mówieniu, to należy wspomnieć o rozmowach, jakie prowadzą ze sobą bohaterowie. Tak źle napisanych dialogów dawno nie słyszałem – słowa i sformułowania całkowicie niepasujące do żołnierzy, czy nawet sytuacji w jakiej się znajdują, zalatują sztucznością na kilometr, a w połączeniu ze wspomnianą wcześniej manierą wypowiedzi wręcz kaleczą uszy.

Osobną kwestią jest dobór aktorów. W filmie nie zobaczymy wielkich gwiazd, ale nie o to chodzi, wszak warto stawiać na młodych i utalentowanych artystów. O ile Krzysztof Zalewski-Brejdygant w głównej roli poradził sobie całkiem nieźle, tak większość pozostałych aktorów wypadła po prostu źle. Najbardziej w oczy rzuca się marny warsztat aktorski Piotra Nowaka w roli Wyszomirskiego. Każda scena z jego udziałem to katastrofa – nie dość, że jego postać jest po prostu nieciekawa i bardzo stereotypowa, a dialogi (jak w pozostałych przypadkach) są tragiczne, to jeszcze aktor wszystkie emocje wyraża w przerysowany sposób.

Dużym minusem jest też praca kamery, szczególnie przy scenach akcji. Operator biorąc przykład z najlepszych, nadaje dynamizmu sytuacji “machając kamerą”, jednak robi to na tyle energicznie, że po pierwsze widzowi może zrobić się niedobrze, po drugie – sprzęt nie nadąża z łapaniem ostrości. Z tego powodu sceny akcji bardzo często są niezrozumiałe i chaotyczne, czasem nawet nie bardzo wiadomo co się dzieje. Jest to o tyle dziwne, że szybkie rozmazane sekwencje przeplatane są ujęciami zrobionymi w zwolnionym tempie. Efekt końcowy jest przedziwną, chaotyczną mieszanką, która wymaga wiele wysiłku od widza.

Błędów technicznych jest wiele, ale najgorsze co mogło stać się w tego typu produkcji to dziury w scenariuszu i nieścisłości historyczne. Już kilkukrotnie wspominałem o chaosie jaki panuje w filmie, ale należy powiedzieć o tym jeszcze raz – bieg wydarzeń jest niezrozumiały dla widza, który nie zna bliżej losów Dziemaszkiewicza. W scenariuszu pojawia się wiele przeskoków, wydarzenia nie są ze sobą w żaden sposób powiązane, akcje jakie przeprowadza Rój nie są nawet poprzedzone planszami, które mówiłyby co to za wydarzenie i podawały jego datę. Historia Roja jest zbiorem wrzuconych bez ładu i składu bitew, a co gorsze w wielu z nich, wbrew temu co widzimy na ekranie, nie uczestniczył Dziemaszkiewicz.

Osobną kwestią jest też to, że film jest nieomal laurką wystawioną żołnierzom wyklętym. Są to bezkrytyczne pomniki moralności i odwagi. Nie wygląda to zbyt realistycznie i zdecydowanie nie sprzyja utożsamianiu się z bohaterami filmu. Co prawda pojawia się kilka scen, gdzie bohater na moment nabiera ludzkich cech, ale jest ich zdecydowanie za mało. Reżyser prezentuje czarno-biały obraz historii, a jak wszyscy wiemy pomiędzy tymi barwami występuje jeszcze cała paleta szarości. W Historii Roja na próżno również szukać wątków, które przybliżałyby życie zwykłych ludzi zaraz po wojnie, a szkoda. Takie spojrzenie mogło dodać realizmu całej historii.

O wadach filmu Zalewskiego można by jeszcze wiele napisać, jednak jest kilka elementów, które należy docenić. Parę kadrów jest naprawdę ładnych, muzyka w dużej części utrzymuje się na przyzwoitym poziomie (chociaż umieszczenie piosenki Dawida Podsiadło podczas napisów końcowych nie było najlepszym pomysłem), a do kostiumów nie można mieć żadnych zarzutów. Mimo narzekań na obsadę, trzeba zaznaczyć, że kilku aktorów zdecydowanie się wyróżniało – poza odtwórcą roli tytułowej należy pochwalić m.in. Mariusza Bonaszewskiego, Jerzego Światłonia czy Magdalenę Kutę w roli matki Roja. Na plus należy też zaliczyć fakt, że reżyser chciał opowiedzieć zapomnianą historię o ludziach, którzy zdecydowanie zasługują na pamięć. Niestety, same intencje nie wystarczą by stworzyć dobry film.

Odpowiedź na pytanie, czy warto iść na Historię Roja pewnie nasunęła się sama podczas czytania poprzednich akapitów. Z całą stanowczością odradzam seansu – nie pogłębi on ani naszej wiedzy historycznej, ani nie zapewni żadnej rozrywki jaką niesie oglądanie dobrych filmów. Te kilka plusów w żadnym wypadku nie ratują filmu, który mimo szumnych zapowiedzi okazał się porażką. Na dobry film o chwalebnej historii Polski niestety przyjdzie nam jeszcze poczekać.

Nasza ocena:

Autor:Mateusz Stachura

Rywalizacja, stres, życie w ciągłej niepewności, a przede wszystkim wielka miłość do gotowania. Michelin rokrocznie wynosi na piedestał najlepszych szefów kuchni, a tym, którzy obniżyli swój poziom, odbiera wyróżnienie. W tej grze nie ma zwycięzców, ani zwyciężonych. Jest za to kuchnia najwyższej jakości, zadowoleni klienci oraz ambitni kucharze.

Co wspólnego ma kuchnia z motoryzacją? Markę Michelin. Francuskie przedsiębiorstwo nie tylko produkuje opony, ale również od 1900 roku wydaje serię przewodników kulinarnych. Le guide rouge, bo tak nazywają go Francuzi, pierwotnie miał informować kierowców-klientów kupujących opony u braci Michelin, o restauracjach, w których można dobrze zjeść oraz o hotelach, w których warto odpocząć.

Początkowo przewodniki z adresami hoteli i lokali gastronomicznych, a także informacje o warsztatach samochodowych oraz stacjach paliw, rozdawano klientom nieodpłatnie podczas zakupu opon. Dopiero w 1920 roku bracia Michelin zdecydowali się pobierać opłatę w wysokości 25 franków za egzemplarz. Zdecydowali się sprzedawać swój przewodnik, ponieważ uważali, że darmowe publikacje nie są traktowane poważnie.

To przekonanie wynikało z faktu, że któregoś dnia bracia Michelin odwiedzając jeden z warsztatów samochodowy, zauważyli, że sterta ich przewodników służy do podpierania stołu. Stwierdzili więc, że publikowane przez nich przewodniki nie są niczym wartościowym. Jednak po wprowadzeniu opłaty, okazało się jednak, że ludzie, zwłaszcza podróżujący, potrzebują tego typu informacji i wskazówek, a nawet są gotowi za nie zapłacić. Do tej pory sprzedano ponad 30 milionów przewodników po hotelach i restauracjach.

Kulinarny sukces

Lokale gastronomiczne są oceniane w trzystopniowej skali, do określenia której służą kultowe już dzisiaj gwiazdki. Jedna oznacza bardzo dobrą kuchnię, dwie mówią o tym, że mamy do czynienia z rewelacyjną restauracją wartą odwiedzenia, a trzy wskazują na to, że kuchnia jest warta specjalnej podróży. Niezależnie jednak od tego, ile gwiazdek otrzyma dana restauracja jest to miejsce, gdzie dania serwowane tam są na najwyższym poziomie, a jego wystrój zaspokaja gusta najbardziej wymagających klientów.

Tradycja oznaczania gwiazdkami restauracji jest nieco młodsza niż pierwsze wydania przewodnika i sięga przełomu lat 20. i 30. W 1926 roku bracia Michelin wprowadzili pierwszą gwiazdkę, a już w latach 30. zwiększyli ich ilość najpierw do dwóch, a potem do trzech.

Surowe oceny twórców przewodnika sprawiały, że niemal każdy restaurator pragnął, aby to jego lokal został wymieniony w publikacji. Zyski osiągane przez wyróżnione restauracje znacznie wzrastały, co powodowało, że coraz więcej szefów kuchni chciało zobaczyć swój lokal na liście Michelin. Ta nieodpłatna forma reklamy straciłaby na znaczeniu, gdyby każda restauracja mogła znaleźć się w takim przewodniku, zdecydowano się więc wyróżnić jedynie te najlepsze.

Restauracja, żeby otrzymać to najwyższe kulinarne wyróżnienie nie tylko musi dbać o jakość przygotowanych dań, ale również poziom obsługi oraz wystrój lokalu. Pyszne dania, profesjonalna obsługa, świeże kwiaty czy udekorowane stoły to wizytówka restauracji na michelinowskim poziomie.

Akcja: inspekcja

Jak zatem wygląda ocenianie restauracji i proces decyzyjny komu wręczyć gwiazdkę, a komu tego wyróżnienia nie dać oraz co zrobić, aby ocenić restaurację sprawiedliwie? Inspektorzy, których praca polega na podróżowaniu po całym świecie w poszukiwaniu dobrej kuchni, mają wiele zadań do wykonania. Muszą przecież co 18 miesięcy przedstawiać swoje raporty w przewodniku.

Zanim odwiedzą daną restaurację i zamówią w niej posiłek, swoją pracę rozpoczynają od sprawdzenia informacji na jej temat. Biorą pod uwagę opinie gości oraz popularność miejsca, szczególnie śledzą informacje na temat nowo otwartych lokali. Dopiero po ocenie, czy dane miejsce warte jest zobaczenia, decydują się w nim zjeść.

Agenci Michelina profesjonalnie oceniają jakość potraw, poziom obsługi oraz wystrój wnętrza. Aby znaleźć się w przewodniku nie wystarczy jednak spełnić tych kryteriów. Równie ważna jest lokalizacja, w której znajduje się restauracja – inspektorzy Michelin odwiedzają tylko największe miasta świata. W przypadku Polski ich wizyta jest możliwa jedynie w Warszawie i w Krakowie.

Restauratorzy nie znają dnia ani godziny inspekcji, bo kontrole, aby były miarodajne są przeprowadzane anonimowo przez różnych agentów. O wręczeniu albo odebraniu gwiazdki decyduje trzech niezależnych inspektorów.

Dla Michelin na całym świecie pracuje około 90 inspektorów. Ich tożsamość jest osnuta tajemnicą nawet dla innych pracowników firmy Michelin. Młodzi i nieco starsi, kobiety i mężczyźni, różnią się narodowością, rasą, wyznaniem. Mimo to wiele ich łączy. Są przede wszystkim nierozpoznawalni, choć niektórzy szefowie kuchni twierdzą, że można ich rozpoznać po sposobie zachowania -inspektorem zostaje osoba o rozległej wiedzy dotyczącej kuchni, zwykle były szef kuchni.

Inne oceny przewodnika

Co jednak zrobić z miejscami, w których również warto zjeść, ale jednak nie zasłużyły na gwiazdkę? Twórcy przewodnika wychodzą naprzeciw turystom, ponieważ publikacja zawiera również inne symbole, których zadaniem również jest ocena lokalu.

Jeden do pięciu Sztućców restauracja dostanie za atmosferę, jakość obsługi oraz wystrój. Monety będą wskazywać nam restauracje, w których możemy zjeść danie dobrej jakości za przystępną cenę. Winogronami oznaczone są miejsca, w których spotkamy się z dużym wyborem win, sake oraz koktajli. Z kolei postać będąca znakiem rozpoznawczym firmy Michelin, ludzik Bib Gourmand patronuje miejscom, w których zachowano odpowiedni stosunek jakości do ceny. Poprzez oznaczenie ”Wspaniały Widok” twórcy przewodnika zaproponują nam bardzo interesującą potrawę.

Michelinowska gwiazdka to jednak najwyższa nagroda, którą wręczają pracownicy przedsiębiorstwa, a także prestiż w środowisku kulinarnym. Dotąd tylko dwie polskie restauracje mogą poszczycić się tym wyróżnieniem: warszawska restauracja Atelier Amaro, która utrzymała ten tytuł od 2013 roku oraz inna restauracja (również ze stolicy) – Senses.

Przez gwiazdy do cierni

Gwiazdka Michelin to nie tylko wyróżnienie. Śledząc losy utalentowanych kucharzy, którzy stanęli do rywalizacji o tę najwyższą kulinarną nagrodę, można stwierdzić, że gra toczy się również o życie. Ponure wizje są nakreślane przez tak bardzo podobne biografie dwóch restauratorów: Bernarda Loiseau i Beonita Violiera.

Obaj pracowici, obaj uważani przez opinię publiczną za jednych z najwybitniejszych szefów kuchni na świecie. Mimo, że i Loiseau, i Violiera obawiali się utraty odznaczenia, zdołali utrzymać raz przyznane gwiazdki. Żadna jednak nie okazała się być ich szczęśliwą.

W 2003 roku Bernard Loiseau słyszy plotki, że w tym roku inspektorzy Michelin odbiorą mu gwiazdkę. Mężczyzna coraz silniej odczuwa również stres związany z obniżonym o 2 punkty, w porównaniu do roku ubiegłego, wynikiem w innym przewodniku po wykwintnych restauracjach, Gault&Miulla. Obawy wywoływały u kucharza coraz groźniejsze stany depresji, na którą cierpiał od lat 90. Na kilka dni przed wynikami Michelin i tydzień po publikacji Gault&Millau, Bernard Loiseau strzelił sobie w głowę sztucerem oficerskim.

W podobnych okolicznościach ginie od broni palnej 13 lat później Violier. Ten niezwykle utalentowany kucharz odbiera sobie życie na kilka godzin przed publikacją przewodnika Michelin. Jednak obawy szefa kuchni były nieuzasadnione, ponieważ i tym razem jego kuchnia utrzymała trzygwiazdkowy poziom.

Z drugiej strony swoich utrzymanych przez pięć lat trzech gwiazdek, zrzekł się wybitny kucharz Marco Pierre White, ponieważ uważał, że był oceniany przez ludzi z mniejszą wiedzą kulinarną od niego.

Prawdziwa siła drzemie w tych szefach kuchni, którzy mimo presji i obaw o utratę gwiazdki, potrafią nadal gotować z miłości do jedzenia i z szacunku do klienta.

Autor: Katarzyna Augustyniak

Neurotyczny artysta, dziecko szczęścia, elegancki architekt mody. Zmagający się ze własną osobowością milioner, który ukształtował dzisiejsze spojrzenie na modę. Popularyzując pret-a-porter, Yves Saint Laurent na trwałe zapisał się w historii sztuki ubioru. Jest odpowiedzialny za popularność między innymi damskich spodni czy tweedowych marynarek. Jego losy zostały zekranizowane w 2014 roku, a Pierre Niney wcielający się w postać projektanta, otrzymał nagrodę Cezara za tę rolę.  

DIOR

Yves Saint Laurent nie jest przykładem typowego self-made man’a. Wręcz przeciwnie, jego talent wyprzedzał go zawsze o krok. W wieku siedemnastu lat, po zwycięstwie w konkursie na projekt sukienki koktajlowej, został przedstawiony Christianowi Diorowi. Jego projekty do tego stopnia podobały się staremu mistrzowi, że zatrudnił go jako projektanta w swoim domu mody.

Kariera Laurent’a nabrała tempa gdy w 1957 roku, gdy został dyrektorem artystycznym domu mody Dior, po śmierci swojego mistrza. Yves był najmłodszym projektantem na tym stanowisku w historii – miał dopiero dwadzieścia lat.

Od najmłodszych lat, Laurent’owi towarzyszyły problemu w życiu osobistym – jego nieprzeciętna wrażliwość była przyczyną nieśmiałości i problemów z życiem w społeczeństwie. Pierwszym kryzysem z jakim musiał zmierzyć się młody Yves było powołanie do wojska – jego odmienna orientacja seksualna  przysporzyła mu wielu upokorzeń w środowisku żołnierskim. W skutek tego, doświadczył załamania nerwowego i depresji, co skończyło się pobytem w szpitalu psychiatrycznym. Tam, zgodnie z ówczesnymi metodami, homoseksualizm uznano za chorobę i leczono terapią elektrowstrząsową. Podczas nieobecności, utracił posadę w domu Diora.

Jako wyzwolony artysta poświęcał się pracy -nie musiał zajmować się kwestiami pieniędzy ani organizacją pokazów. Nad tą sferą czuwał Pierre Berge, partner życiowy i biznesowy Laurenta. To on pomagał  mu w prowadzeniu interesów, a po zwolnieniu przez Diora, Berge podał dom do sądu i wygrał sprawę zapewniając Yvesowi odszkodowanie. Wierząc w talent Saint-Laurent’a Berge przekonał go do założenia własnego domu mody. O śmiałości tej decyzji świadczyło istnienie w Paryżu takich marek jak, wspomniany Dior czy Chanel. Konkurencja była silna, a mimo to zaryzykował i otwarcie nowego domu mody okazało się sukcesem. Kluczowa okazała się akcja promocyjna przeprowadzona w prasie, co przyciągnęło inwestora ze Stanów Zjednoczonych. Teraz Yves mógł skupić się wyłącznie na tworzeniu.

A’la Mondrian

Lata sześćdziesiąte to czas wyzwolenia i bunt. Kult młodości i zerwania z tradycyjnymi wzorcami szerzył się od USA do RFN. Odrzucenie zwyczajów mieszczańskich musiało znaleźć wyraz także w modzie. Saint-Laurent w moment ten trafił idealnie. Jego kolekcja z 1965 roku The Mondrian Collection okazała się hitem wśród młodzieży. Proste, wykonane z dżerseju suknie, kolorystyką i krojem nawiązywały do neoplastycyzmu, a inspiracji szukał w obrazach Pieta Mondriana.

Pomysły do kolejnych linii Saint-Laurent także czerpał z malarstwa. W 1966 roku ukazała się jego kolekcja Pop Art nawiązująca do prac Roya Lichtensteina czy Andyego Warhola. Był to wyraźny sygnał poparcia wysyłany w kierunku nowego, wyzwolonego pokolenia. Utożsamiał się z nim i tworzył dla niego. To także wpłynęło na jego popularność i sukces komercyjny.

Francuski projektant nie przestawał przekraczać barier – udowodnił to linią Le smoking, która przeszła do historii. Mimo, że koncepcje męskich spodni dla kobiet pojawiały się wcześniej, to po raz pierwszy zaprezentował je Saint-Laurent. Elementy męskiej garderoby dopełniające kobiecy strój szokowały. Jednak na fali czasu, ideologii lewicowej i feministycznej, ubrania podbiły serca, głównie młodych ludzi.

Otwarcie butiku w Paryżu z kolekcją Rive Gouche okazało się kolejnym komercyjnym hitem. Gotowe stroje pret-a-porter były dostępniejsze dla większej liczby osób niż ubrania szyte na miarę. Konkurencje martwiła standaryzacja mody, którą zapoczątkował Saint-Laurent – pojawiło się wiele głosów krytyki, na przykład Pierre Cardin, odnosząc się do linii pret-a-porter miał powiedzieć, że świat umrze z nudów.

Potężnym imperium Saint-Lauren’a świetnie zarządzał wspomniany wcześniej Berge. Odpowiedzialny był za liczne kontrakty, a także za opiekę nad projektantem. Pieniądze i popularność źle wpływały na artystę, a jego neurotyczny charakter utrudniał racjonalne dyskusje. Nocne libacje, orgie i narkotyki stały się codziennością. W momentach słabości wywoływanej używkami odwracał się nawet od swojego jedynego, prawdziwego przyjaciela. W tamtym czasie Yves’a łączył związek z męską prostytutką, którą Karl Lagerfeld wynajął jako klauna. Najprzystojniejszy w Paryżu utrzymanek, był uświetnieniem wielu modowych przyjęć. Traktowano go jako ciekawostkę i urozmaicenie zabawy. Podczas jednej z takich orgii Saint-Laurent poznał właśnie ekskluzywnego żigolaka. Coraz większa rzesza znajomych i zatracenie się w suto zakrapianych imprezach uniemożliwiały powrót do normalnego życia.

POUR HOMME

W roku 1971 pojawiła się pierwsza linia perfum sygnowana nazwiskiem Saint-Laurent’a. Pour Homme osiągnął spory sukces, głównie ze względu na udaną akcję marketingową. Fotografia reklamowa przedstawiała nagiego Yvesa pozującego przed obiektywem.Wybuchł skandal, a sprzedaż zapachu wzrosła. Współczesne kolekcje perfum nawiązujące do tej z 1971 cieszą się niezmiennym zainteresowaniem. Yves’owi udało się przebić wśród konkurencji, a zapach z biegiem lat, nie wywietrzał. Ciągle pociąga i zyskuje nowych fanów.

Yves Saint-Laurent w latach siedemdziesiątych życiem i twórczością wpisywał się w ogólny nastrój dekady. Hippisowskie ubrania, wyzwolenie i narkotyki. Libacje przeniosły się do jego willi w Mogadiszu. Jedna z najbardziej znanych kolekcji tego okresu to Ballets Russes. Inspirowane wschodnimi oraz rosyjskimi elementami ubrania zdobyły olbrzymią popularność. Szerokie, długie spódnice w połączeniu z turbanami czy kołpakami były w ówczesnym świecie houte couture tego stopnia przełomowe, że New York Times napisał nawet o zmianie kursu światowej mody. Yves Saint-Laurent po raz kolejny udowodnił, że mimo wielu sukcesów, ciągle jest w stanie zaskoczyć i zaoferować coś nowego i awangardowego.

Wpływ Yvesa Saint-Lurent na modę jest niezaprzeczalny – bez jego innowacyjnych koncepcji moda była by niepełna. Trudno patrzeć na ewolucję projektów modowych, nie biorąc pod uwagę tych, które pozostawił. Projektant zmarł w 2008 roku, sześć lat po swoim ostatnim pokazie haute couture w Centrum Pompidou. Jego życie zaskakuje złożonością, wewnętrznym cierpieniem i zewnętrznym sukcesem. Determinacja do pracy, ciągły rozwój i nieustanne szokowanie opinii publicznej są dla niego charakterystyczne. Przystojny i elegancki, zbyt wrażliwy stale skłania do refleksji.

Autor: Franciszek Świtała